Κυριακή 25-5-2014
Περί επαναστάσεως
GD-ELLAS: Του Ευάγγελου Π. Παπανούτσου
Υπάρχουν δύο τύποι βίαιης ανατροπής της πολιτικής τάξης μιάς χώρας από εσωτερικές δυνάμεις. Και οι δύο ονομάζονται με το κοινό όνομα ε π α ν ά σ τ α σ η.
(Απαραίτητος ο προσδιορισμός "από εσωτερικές δυνάμεις", γιατί έχομε και την κατάλυση της πολιτικής τάξης από ξένους επιδρομείς που γίνονται κυρίαρχοι μιάς χώρας με τον νικηφόρο πόλεμο. Αυτή όμως δεν είναι επανάσταση).
Στη μία περίπτωση ο "λαός" (ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο τμήμα του, μιά κοινωνική τάξη, ή ορισμένο πλήθος με κοινά χαρακτηριστικά, π.χ. ο στρατός) ξεσηκώνεται επειδή πιστεύει ότι έχουν καταπατηθεί τα "νόμιμα" δικαιώματά του, καταργεί τις Αρχές, ονομάζει νέες, και εάν επιτύχει σε αυτήν την απόπειρά του, αναζητεί και τιμωρεί τους ένοχους της"αδικίας", παίρνει εγγυήσεις ότι αυτή δεν θα επαναληφθεί, και επιστρέφει στα ειρηνικά έργα του.
Στην άλλη περίπτωση η κοινωνική αναταραχή είναι πολύ βαθειά και απολήγει σε ριζικές οικονομικές, πολιτικές και πνευματικές ανακατατάξεις. Τότε η λαϊκή εξέγερση, προετοιμασμένη από παλαιές πληγές του κοινωνικού σώματος, παίρνει στο ξαφνικό (αλλά όχι απροσδόκητο) ξέσπασμά της τις διαστάσεις ενός σεισμού που γκρεμίζει το κρατικό οικοδόμημα και κάνει αναγκαία την ανασύνταξη των θεσμών της πολιτείας απάνω σε νέες ιδεολογικές βάσεις.
Ο πρώτος τύπος (με όλο που δεν στερείται καθόλου από ιστορική σημασία, γιατί, σχεδόν κατά κανόνα, αποτελεί το προοίμιο και την προειδοποίηση σοβαρών πολιτικών μεταβολών) ορθότερον είναι να ονομάζεται στάση, και όχι επανάσταση. Επανάσταση κατά κύριο λόγο είναι η εξέγερση του δεύτερου τύπου.
Και των δύο τούτων τύπων γνωρίζομε, από την παλαιότερη και την πρόσφατη ιστορία, κοντά στις γνήσιες και νόθες μορφές.
Παραποίηση του πρώτου είναι τα κάθε λογής και με διάφορους στόχους σχεδιαζόμενα και εκτελούμενα πραξικοπήματα, με πρωταγωνιστές επικίνδυνα για την δημόσια υγεία στοιχεία, άρπαγες και ταραχοποιούς, που κατορθώνουν, επωφελούμενοι από ευνοϊκές περιστάσεις (κυριότερη η κοινωνική δυσπραγία), να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους, και έως ότου ανατραπούν από τις ανασυνταγμένες δυνάμεις του παλαιού καθεστώτος, ή από επιδεξιότερους και θρασύτερους ομοίους των, αποκομίζουν από τον σφετερισμό του δημοσίου και του ιδιωτικού πλούτου κέρδη για τον εαυτό τους και τους φίλους των - αλλά και ανεπανόρθωτες κάποτε ζημίες, αφού όχι σπάνια πληρώνουν τις αυθαιρεσίες που διέπραξαν, με την κεφαλή τους.
Του δευτέρου τύπου παραποίηση είναι τα συνηθισμένα σε ανώμαλες εποχές κινήματα που κατά κανόνα οργανώνονται με την πρωτοβουλία ή με την κοινή σύμπραξη στρατιωτικών οργανώσεων και ξεσπούν την επομένη μιάς πολεμικής ήττας ή μιάς κρίσης πολιτικής, βρίσκουν τον λαό αποκαμωμένο και αηδιασμένο από την ανικανότητα ή την προδοσία των ηγετών του και επιβάλλονται χωρίς μεγάλη δυσκολία: καταργούν πανηγυρικά (κάποτε τιμωρούν σκληρά) τους παλιούς και παραδίνουν την εξουσία σε νέους (άγνωστους - "άφθαρτους" ) αρχηγούς που σπεύδουν να διακηρύξουν ότι θα βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο, πραγματικά όμως εργάζονται για τις φιλοδοξίες και τα συμφέροντα των συνωμοτικών πυρήνων που τους κρατούν στην εξουσία. Και στην περίπτωση αυτή το "νέο καθεστώς" δεν είναι μακρόβιο, επειδή δεν πηγάζει από τις βαθύτερες ανάγκες του λαού, ούτε ικανοποιεί το αίτημά του για ριζική θεραπεία των πληγών του κοινωνικού σώματος, δεν αργεί να κλονιστεί και να παραχωρήσει την θέση του (ειρηνικά ή βίαια) σε άλλο, ομαλό αυτή την φορά, ή και πιό ανώμαλο ακόμη, οπότε η οικονομική και η πολιτική (αφήνω την ηθική) κατάσταση της χώρας επιδεινώνεται περισσότερο.
Πως μπορούμε άραγε να διακρίνομε, στα πράγματα, την στάση από το πραξικόπημα, την επανάσταση από το κίνημα - δηλαδή την γνήσια από την νόθη μορφή του φαινομένου?
Τούτο είναι ομολογουμένως δύσκολο, αλλά όχι και ακατόρθωτο.
Σε κάθε κοινωνική εξέργεση που επιδιώκει (και κατορθώνει να επιτύχει ή όχι) την ανατροπή της πολιτικής τάξης σε μικρή ή σε μεγάλη κλίμακα, όπως υπάρχουν οι φανεροί και αφανείς κινητήριοι μοχλοί, έτσι υπάρχουν και οι φανερές επαγγελίες και οι αφανείς προθέσεις. Στην αρχή, η κατάσταση είναι πολύ θολή και δυσκολεύεται κανείς να δεί καθαρά τους φορείς και τα ελατήρια. Για να ευοδωθεί η σχεδιαζόμενη ανατροπή, να αφοπλιστούν ή να εκφοβιστούν οι αντίπαλοι και να μην αντιδράσουν αποτελεσματικά, να πεισθεί ο μεγάλος αριθμός να βοηθήσει την απόπειρα ή να δεχτεί παθητικά την εξέλιξή της, να "ζεσταθούν" οι οπαδοί και να κινηθούν ζωηρότερα κ.ο.κ. αναπτύσσεται μία προσχεδιασμένη ή συντασσόμενη την τελευταία ώρα ιδεολογία που δίνει την εξήγηση των γεγονότων και εξαγγέλλει τα νέα συνθήματα. Κατά κανόνα οι ιδεολογίες των κοινωνικών εξεγέρσεων έχουν υψηλοφροσύνη στο περιεχόμενο και παλμό στον τόνο: η σωτηρία της πατρίδος, η εξυγίανση του δημόσιου βίου, η κοινωνική δικαιοσύνη, η κατάργηση της πείνας, του φόβου, της αμάθειας και άλλα παρόμοια αναγράφονται στις σημαίες των σταυροφόρων της μεταβολής και σαλπίζονται από τα όργανα της προπαγάνδας τους.
Στο στάδιο τούτο μόνο η έκταση των γεγονότων μπορεί να γίνει αντιληπτή, όχι και το ποιόν της ετοιμαζόμενης αλλαγής. Τα πράγματα ξεκαθαρίζουν αργότερα. Τα έργα που επακολουθούν ξεγυμνώνουν τους λόγους και αν το "πρόγραμμα" που διακηρύσσεται χάσει με την εφαρμογή την αίγλη του, τότε η λεοντή των δημαγωγών πέφτει και κανείς πιά δεν αμφιβάλλει ότι η νέα "τάξη" στηρίγματά της είχε το ψεύδος και την απάτη, ότι οι απόστολοί της είχαν απλούστατα πλαστογραφήσει την αλήθεια.
Άλλο λοιπόν κριτήριο για να διαχωρίσομε τις γνήσιες από τις νόθες μορφές που αναφέραμε, δεν υπάρχει από το ποιόν όχι των λεγομένων αλλά των πραττομένων κατά την ανάπτυξη της πολιτικής μεταβολής. Τούτο ακριβώς, το ποιόν, καθορίζει - σε τελευταία ανάλυση - μαζί με την ιστορική σπουδαιότητα και την διάρκεια του προϊόντος της: της νέας "τάξης" που έχει ή πάει να ιδρυθεί.
*(Ευάγ. Παπανούτσος, "Ο ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΡΕΤΗ" -1974, από το κεφάλαιο ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ)
Περί επαναστάσεως
GD-ELLAS: Του Ευάγγελου Π. Παπανούτσου
Υπάρχουν δύο τύποι βίαιης ανατροπής της πολιτικής τάξης μιάς χώρας από εσωτερικές δυνάμεις. Και οι δύο ονομάζονται με το κοινό όνομα ε π α ν ά σ τ α σ η.
(Απαραίτητος ο προσδιορισμός "από εσωτερικές δυνάμεις", γιατί έχομε και την κατάλυση της πολιτικής τάξης από ξένους επιδρομείς που γίνονται κυρίαρχοι μιάς χώρας με τον νικηφόρο πόλεμο. Αυτή όμως δεν είναι επανάσταση).
Στη μία περίπτωση ο "λαός" (ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο τμήμα του, μιά κοινωνική τάξη, ή ορισμένο πλήθος με κοινά χαρακτηριστικά, π.χ. ο στρατός) ξεσηκώνεται επειδή πιστεύει ότι έχουν καταπατηθεί τα "νόμιμα" δικαιώματά του, καταργεί τις Αρχές, ονομάζει νέες, και εάν επιτύχει σε αυτήν την απόπειρά του, αναζητεί και τιμωρεί τους ένοχους της"αδικίας", παίρνει εγγυήσεις ότι αυτή δεν θα επαναληφθεί, και επιστρέφει στα ειρηνικά έργα του.
Στην άλλη περίπτωση η κοινωνική αναταραχή είναι πολύ βαθειά και απολήγει σε ριζικές οικονομικές, πολιτικές και πνευματικές ανακατατάξεις. Τότε η λαϊκή εξέγερση, προετοιμασμένη από παλαιές πληγές του κοινωνικού σώματος, παίρνει στο ξαφνικό (αλλά όχι απροσδόκητο) ξέσπασμά της τις διαστάσεις ενός σεισμού που γκρεμίζει το κρατικό οικοδόμημα και κάνει αναγκαία την ανασύνταξη των θεσμών της πολιτείας απάνω σε νέες ιδεολογικές βάσεις.
Ο πρώτος τύπος (με όλο που δεν στερείται καθόλου από ιστορική σημασία, γιατί, σχεδόν κατά κανόνα, αποτελεί το προοίμιο και την προειδοποίηση σοβαρών πολιτικών μεταβολών) ορθότερον είναι να ονομάζεται στάση, και όχι επανάσταση. Επανάσταση κατά κύριο λόγο είναι η εξέγερση του δεύτερου τύπου.
Και των δύο τούτων τύπων γνωρίζομε, από την παλαιότερη και την πρόσφατη ιστορία, κοντά στις γνήσιες και νόθες μορφές.
Παραποίηση του πρώτου είναι τα κάθε λογής και με διάφορους στόχους σχεδιαζόμενα και εκτελούμενα πραξικοπήματα, με πρωταγωνιστές επικίνδυνα για την δημόσια υγεία στοιχεία, άρπαγες και ταραχοποιούς, που κατορθώνουν, επωφελούμενοι από ευνοϊκές περιστάσεις (κυριότερη η κοινωνική δυσπραγία), να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους, και έως ότου ανατραπούν από τις ανασυνταγμένες δυνάμεις του παλαιού καθεστώτος, ή από επιδεξιότερους και θρασύτερους ομοίους των, αποκομίζουν από τον σφετερισμό του δημοσίου και του ιδιωτικού πλούτου κέρδη για τον εαυτό τους και τους φίλους των - αλλά και ανεπανόρθωτες κάποτε ζημίες, αφού όχι σπάνια πληρώνουν τις αυθαιρεσίες που διέπραξαν, με την κεφαλή τους.
Του δευτέρου τύπου παραποίηση είναι τα συνηθισμένα σε ανώμαλες εποχές κινήματα που κατά κανόνα οργανώνονται με την πρωτοβουλία ή με την κοινή σύμπραξη στρατιωτικών οργανώσεων και ξεσπούν την επομένη μιάς πολεμικής ήττας ή μιάς κρίσης πολιτικής, βρίσκουν τον λαό αποκαμωμένο και αηδιασμένο από την ανικανότητα ή την προδοσία των ηγετών του και επιβάλλονται χωρίς μεγάλη δυσκολία: καταργούν πανηγυρικά (κάποτε τιμωρούν σκληρά) τους παλιούς και παραδίνουν την εξουσία σε νέους (άγνωστους - "άφθαρτους" ) αρχηγούς που σπεύδουν να διακηρύξουν ότι θα βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο, πραγματικά όμως εργάζονται για τις φιλοδοξίες και τα συμφέροντα των συνωμοτικών πυρήνων που τους κρατούν στην εξουσία. Και στην περίπτωση αυτή το "νέο καθεστώς" δεν είναι μακρόβιο, επειδή δεν πηγάζει από τις βαθύτερες ανάγκες του λαού, ούτε ικανοποιεί το αίτημά του για ριζική θεραπεία των πληγών του κοινωνικού σώματος, δεν αργεί να κλονιστεί και να παραχωρήσει την θέση του (ειρηνικά ή βίαια) σε άλλο, ομαλό αυτή την φορά, ή και πιό ανώμαλο ακόμη, οπότε η οικονομική και η πολιτική (αφήνω την ηθική) κατάσταση της χώρας επιδεινώνεται περισσότερο.
Πως μπορούμε άραγε να διακρίνομε, στα πράγματα, την στάση από το πραξικόπημα, την επανάσταση από το κίνημα - δηλαδή την γνήσια από την νόθη μορφή του φαινομένου?
Τούτο είναι ομολογουμένως δύσκολο, αλλά όχι και ακατόρθωτο.
Σε κάθε κοινωνική εξέργεση που επιδιώκει (και κατορθώνει να επιτύχει ή όχι) την ανατροπή της πολιτικής τάξης σε μικρή ή σε μεγάλη κλίμακα, όπως υπάρχουν οι φανεροί και αφανείς κινητήριοι μοχλοί, έτσι υπάρχουν και οι φανερές επαγγελίες και οι αφανείς προθέσεις. Στην αρχή, η κατάσταση είναι πολύ θολή και δυσκολεύεται κανείς να δεί καθαρά τους φορείς και τα ελατήρια. Για να ευοδωθεί η σχεδιαζόμενη ανατροπή, να αφοπλιστούν ή να εκφοβιστούν οι αντίπαλοι και να μην αντιδράσουν αποτελεσματικά, να πεισθεί ο μεγάλος αριθμός να βοηθήσει την απόπειρα ή να δεχτεί παθητικά την εξέλιξή της, να "ζεσταθούν" οι οπαδοί και να κινηθούν ζωηρότερα κ.ο.κ. αναπτύσσεται μία προσχεδιασμένη ή συντασσόμενη την τελευταία ώρα ιδεολογία που δίνει την εξήγηση των γεγονότων και εξαγγέλλει τα νέα συνθήματα. Κατά κανόνα οι ιδεολογίες των κοινωνικών εξεγέρσεων έχουν υψηλοφροσύνη στο περιεχόμενο και παλμό στον τόνο: η σωτηρία της πατρίδος, η εξυγίανση του δημόσιου βίου, η κοινωνική δικαιοσύνη, η κατάργηση της πείνας, του φόβου, της αμάθειας και άλλα παρόμοια αναγράφονται στις σημαίες των σταυροφόρων της μεταβολής και σαλπίζονται από τα όργανα της προπαγάνδας τους.
Στο στάδιο τούτο μόνο η έκταση των γεγονότων μπορεί να γίνει αντιληπτή, όχι και το ποιόν της ετοιμαζόμενης αλλαγής. Τα πράγματα ξεκαθαρίζουν αργότερα. Τα έργα που επακολουθούν ξεγυμνώνουν τους λόγους και αν το "πρόγραμμα" που διακηρύσσεται χάσει με την εφαρμογή την αίγλη του, τότε η λεοντή των δημαγωγών πέφτει και κανείς πιά δεν αμφιβάλλει ότι η νέα "τάξη" στηρίγματά της είχε το ψεύδος και την απάτη, ότι οι απόστολοί της είχαν απλούστατα πλαστογραφήσει την αλήθεια.
Άλλο λοιπόν κριτήριο για να διαχωρίσομε τις γνήσιες από τις νόθες μορφές που αναφέραμε, δεν υπάρχει από το ποιόν όχι των λεγομένων αλλά των πραττομένων κατά την ανάπτυξη της πολιτικής μεταβολής. Τούτο ακριβώς, το ποιόν, καθορίζει - σε τελευταία ανάλυση - μαζί με την ιστορική σπουδαιότητα και την διάρκεια του προϊόντος της: της νέας "τάξης" που έχει ή πάει να ιδρυθεί.
*(Ευάγ. Παπανούτσος, "Ο ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΡΕΤΗ" -1974, από το κεφάλαιο ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ)
