Τετάρτη 30 Ιουλίου 2014

Γάζα: Μία ιστορία μίσους, θανάτου και καταστροφής

Γάζα: Μία ιστορία μίσους, θανάτου και καταστροφής

από: http://www.koolnews.gr/egrapsan/gaza-mia-istoria-misous-thanatou-kai-katastrofis/
gaza-israel-570
Ο υπόκωφος ήχος των πυροβόλων από τα ισραηλινά Merkava, των εκρήξεων ανθρωποβομβών στο Τελ Αβίβ και την Χάϊφα, δεν είναι παρά ο απόηχος του πυροβολισμού που έριξε ο 27χρονος Amir στην «Πλατεία των Βασιλέων του Ισραήλ», πριν 14 περίπου χρόνια. Πυροβολισμός που άφησε νεκρό τον Yitzhak Rabin και μαζί του κάθε ελπίδα για την επίλυση του Μεσανατολικού. Ένα πρόβλημα απότοκο ανεπαρκών διευθετήσεων στην Μέση Ανατολή, μετά την αποικιοκρατία.
Γράφει ο Λυκούργος Χατζάκος*
Η αφορμή για την νέα έκρηξη βίας στην Παλαιστίνη, βρίσκεται στα φρεσκοσκαμμένα μνήματα των Ισραηλινών εφήβων που απήχθησαν και του Παλαιστινίου που πυρπολήθηκε, ως αντίποινα, από φανατικούς Εβραίους· οι γονείς τους, τραγικά πρόσωπα, βιώνουν το νέο στάσιμο της τραγωδίας, αντιμέτωποι με την πραγματικότητα της δικής τους απώλειας. Αναλογίζονται, πιθανόν, ότι τα παιδιά τους θα συνέχιζαν την διαδρομή στην ζωή, αν τον Ιούλιο του 2000, οι Άραβο-Ισραηλινές διαπραγματεύσεις είχαν καταλήξει σε υπογραφή συμφωνίας. Ευνοήτως, νότα αισιοδοξίας και ελπίδας για ύφεση της βίας και της επικράτησης των νηφάλιων και μετριοπαθών αντιλήψεων και από τις δύο πλευρές, μοιάζει αδύνατη προοπτική. Οι ακραίοι των δύο πλευρών επιβάλουν για μία ακόμη φορά, την αντίληψή τους και τα πράγματα βρίσκονται στο σημείο εκείνο, που όλοι έχουν δίκιο και κανείς δεν μπορεί να βρει «Δ ί κ α ι ο», σε μία αλληλουχία κύκλων ωμής βίας, όπου ο καθένας από αυτούς κλείνει μόνο και μόνο για να ξεκινήσει ο επόμενος.
Από την μία πλευρά, η Χαμάς έχει ως διατυπωμένη, συστατική αρχή της την καταστροφή του Κράτους του Ισραήλ και την εγκαθίδρυση Ισλαμικού Κράτους στην Παλαιστίνη· από την άλλη, οι ακραίοι του Ισραήλ, δεν παύουν να επικαλούνται τα Βιβλικά γραπτά, στα οποία αναφέρεται -π.χ. την Τορά-, ότι απαγορεύεται από τον Νόμο, η παραίτηση από έστω και μια σπιθαμή γης του Ισραήλ. Αυτή η φράση με την συμπλήρωση [… Εϊθε να κοπεί το χέρι που θα υπογράψει τέτοια συμφωνία παραχώρησης…], ήταν το κείμενο αφίσας στους εβραϊκούς οικισμούς των εποίκων της Χεβρώνας. Η αφίσα αυτή ανήκε στο Κίνημα Γκούς Εμουνίμ του Tzvi Yehouda Hacohem Kook, στον οποίο ανήκει και η παραπάνω δήλωση.
Οπωσδήποτε, οι εικόνες τραυματισμένων και νεκρών παιδιών προκαλούν την φρίκη ολόκληρης της πολιτισμένης ανθρωπότητας. Όμως, εξ ίσου αληθινό είναι ότι οι ακραίοι φανατικοί ισλαμιστές της Χαμάς δεν διστάζουν να χρησιμοποιούν πολιτικές κατασκευές (νοσοκομεία, σχολεία, κατοικίες κ.λπ.), προκειμένου να καλύψουν πολεμικό υλικό. Και αυτό είναι το λεπτό σημείο της όλης αντιπαραθέσεως. Σήμερα, το Ισραήλ δεν συγκρούεται με τους Παλαιστίνιους, αλλά, με την οργάνωση που διακηρύσσει την πρόθεσή της για τον αφανισμό του και την εγκαθίδρυση Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή της Παλαιστίνης.
Και ανακύπτει το ερώτημα «γιατί το Ισραήλ επιλέγει την σκληρότερη απάντηση στις προκλήσεις;». Η απάντηση, πέραν άλλων εξηγήσεων, βρίσκεται ακριβώς στην τακτική που η οργάνωση αυτή χρησιμοποιεί για την πραγματοποίηση των στόχων της. Μεταφορά εκρηκτικών και οπλισμού μέσα από σήραγγες –ας μην παραβλέπεται το γεγονός των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του Αιγυπτιακού στρατού κατά τρομοκρατικών πυρήνων της οργάνωσης αυτής και την ανατίναξη υπόγειων σηράγγων στην περιοχή του Σινά- και φυσικά, δεν ακολουθεί ανοικτή ρήξη με τις ένοπλες δυνάμεις του αντιπάλου της, αλλά πραγματοποιεί τυφλά κτυπήματα κατά αμάχων είτε εντός των Ισραηλινών πόλεων (π.χ., ανατινάξεις αυτοκτονίας σε πλατείες ή λεωφορεία) είτε βάλλοντας με ρουκέτες, κατά πολιτικών στόχων από σημεία της μεθορίου με το Ισραήλ είτε συνεπικουρούμενη από την Hizbollah από τον Νότιο Λίβανο.
Για μια ολοκληρωμένη εικόνα, ας επιτραπεί η -κατά το δυνατόν- συνοπτική παράθεση των εξελίξεων στην περιοχή. Από το 70 μ.Χ., χρονολογία που ο Ρωμαίος Τίτος κατέλυσε το Ιουδαϊκό κράτος, οι Ιουδαίαι διεσκορπίσθησαν σε όλα τα σημεία του ορίζοντα. Η περιοχή παύει να καλείται «Ιουδαία» και εμφανίζεται η ονομασία «Παλαιστίνη». Βυζαντινοί, Άραβες, Σταυροφόροι, Αιγύπτιοι και Οθωμανοί κατέκτησαν την περιοχή και την Ιερουσαλήμ, εγγράφοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο –και πάντοτε σύμφωνα με την αντίληψή την οποία δημιουργεί το δίκαιο του κατακτητή-, δικαιώματα παρεμβάσεων αν όχι και «νομής». Η Ιερουσαλήμ. Μία από τις «μαγικές Πόλεις», στις οποίες κυοφορήθηκαν ιδέες και έλαβαν χώρα γεγονότα, ύψιστης σημασίας για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μία ιερή πόλη για Ιουδαίους, Χριστιανούς, Μουσουλμάνους και που της οποίας όλοι υπήρξαν ανάξιοι κτήτορες.
Με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανακύπτει το Ανατολικό ζήτημα. Το 1917 η περιοχή τίθεται υπό την Βρετανική εντολή μέχρι το 1948. Περίπου 30 χρόνια αργότερα, οι συνθήκες που διαμόρφωσε ο Β΄Π.Π, θα συνέβαλαν στην ωρίμανση του αιτήματος του ισχυρού πλέον μεταξύ των διεσπαρμένων Ιουδαίων Σιωνιστικού Κινήματος1 (ιδρύθηκε το 1897) και θα καθιστούσαν εφικτή την δημιουργία του Ισραηλινού Κράτους στην περιοχή, όπου από το 1270 κυριαρχούσαν Άραβες μουσουλμάνοι.
Η απαίτηση για Κράτος του Ισραήλ, έχει ήδη διατυπωθεί με σαφήνεια από τις αρχές του 19ου αι. και κατά την διάρκεια του Α΄ Π.Π., αρχίζει η πρώτη επιτυχής επιχείρηση μετακίνησης εβραϊκών πληθυσμών στην περιοχή· επιχείρηση, όμως, που συναντά την αντίθεση των Βρετανών. Στην συνέχεια, αυτοί μεταβάλλουν την στάση τους και το 1917, ο Υπουργός Εξωτερικών της Α.Β.Μ, sir Arthur James Balfour, δηλώνει την στήριξη της Μ. Βρετανίας στην προοπτική ίδρυσης ενός Ισραηλινού κράτους, στην Παλαιστίνη, υπό την αίρεση της αραβικής αποδοχής και συνύπαρξης. Την περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν οι πρώτοι εβραϊκοί οικισμοί, οι οποίοι δέχθηκαν επιθέσεις από τους εξεγερθέντες κατά των Βρετανών Άραβες κατά την 3ετία 1936-1939, καθώς ταυτόχρονα, στην Παλαιστίνη αναπτύσσεται ένα αντίστοιχο απελευθερωτικό αραβικό κίνημα, ενάντια στις απικοιοκρατικές δυνάμεις.
Στην συνέχεια και καθ’ όλη την διάρκεια του Β΄ Π.Π., απαγορεύθηκε η μετακίνηση Ισραηλιτών στην Παλαιστίνη. Το Ολοκαύτωμα, οδήγησε στην δημιουργία της «Χαγκανά»2 («Άμυνα»), ουσιαστικά μιας μυστικής στρατιωτικής οργάνωσης. Αυτή ανέλαβε δράση στα Παλαιστινιακά εδάφη, εναντίον Αράβων και Βρετανών και η ιστορία του Ισραήλ εγγράφει αυτή την περίοδο ως τον «πόλεμο της ανεξαρτησίας».
Η δημιουργία του Ισραηλινού Κράτους αποφασίσθηκε το 1947, κατά την φάση της από-αποικιοποίησης. Η υπ’ αριθ. 181 απόφαση της Γενικής Συνελεύσεώς του Ο.Η.Ε, προέβλεπε, με την σύμφωνη γνώμη Σοβιετικών και των Αράβων ηγετών της περιοχής του Hafez Al-Assad της Συρίας, του Χουσεΐν της Ιορδανίας και του Νάσσερ της Αιγύπτου, την διαίρεση της Παλαιστίνης –η οποία μέχρι και την 15η Μαΐου τελούσε υπό Βρετανική Εντολή-, σε δύο κράτη, ένα Αραβικό και ένα Ισραηλινό. Σε μία προσπάθεια συνολικής διευθέτησης, η απόφαση απέδιδε την παλαιά πόλη της Ιερουσαλήμ και την Δυτική Όχθη στην Ιορδανία και την νέα Ιερουσαλήμ στους Ισραηλινούς.
Με δεδομένες τις συνθήκες, το εχθρικό περιβάλλον, τις σκοπιμότητες και τις αναληφθείσες δεσμεύσεις, Βρετανοί, Γάλλοι, Σοβιετικοί και Αμερικανοί θεώρησαν ότι θα έπρεπε να εξοπλισθεί κατάλληλα -ο Στάλιν πλειοδοτούσε επ’ αυτού- και στην έρημο της Παλαιστίνης εγένετο Κράτος Ισραηλιτών εν μέσω Αράβων. Με αυτόν τον τρόπο, η Δύση, επεδίωκε τον κατευνασμό των ενοχών της για την Τρέμπλινκα, το Άουσβιτς και την Βαρσοβία φορτώνοντας το τίμημα της ενοχής αυτής σε παιδιά και αθώους της Παλαιστίνης. Παράλληλα, διασφάλιζε την ύπαρξη ενός ισχυρού εγγυητή των συμφερόντων της σε μία άκρως σημαντική για τα γεωπολιτικά της συμφέροντα, γεωγραφική περιφέρεια.
Αυτά, σηματοδότησαν την απαρχή του πλέον σύνθετου προβλήματος στην ιστορία της ανθρωπότητας· πρόβλημα που ακόμη παραμένει άλυτο και με την είσοδο από τον διπολισμό, στην Παγκοσμιοποίηση, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Σήμερα, 47 έτη μετά την «νάγκμπα» τον Ιουνίου 1967 (πόλεμος των Έξι Ημερών), 30 και πλέον έτη από την Ιντιφάντα του 1987, 22 χρόνια από την Συμφωνία της Μαδρίτης, 20 χρόνια από την Συμφωνία του Όσλο και του κειμένου της Στοκχόλμης και 14 από την αποτυχημένη διαπραγμάτευση του Καμπ Νταίηβιντ, μεταξύ των Ehud Baraq και Yaser Arafat διάσκεψη που έγινε με πίεση και πρωτοβουλία του τότε Προέδρου των ΗΠΑ, Bill Clinton, η ωμή βία συνεχίζεται, οι Παλαιστίνιοι είναι διχασμένοι μεταξύ Παλαιστινιακής Αρχής και Χαμάς και στον ορίζοντα δεν διαφαίνεται καμία απολύτως προοπτική.
Η επίλυση του Μεσανατολικού, διεφάνη ως πλέον εφικτή, εκεί κάπου στα τέλη του 1999-αρχές του 2000, όταν οι Yitzhak Rabin και Yasser Arafat, τόλμησαν να βαδίσουν στον δρόμο της «Ειρήνης των γενναίων». Η δολοφονία όμως του Ισραηλινού Πρωθυπουργού στην Πλατεία των Βασιλέων του Σελ Αβίβ και μάλιστα -ως ακραίος αλλά σαφής συμβολισμός-, μετά από την συναυλία για την ειρήνη, τερμάτισε κάθε προσπάθεια αφού, ο διάδοχος του Ράμπιν, Simon Perez δεν μπόρεσε να συνεχίσει και να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις.
Την 14η Μαΐου 1948, ένα νέο κράτος διακύρηξε την ανεξαρτησία του και έκανε τα πρώτα του βήματα, έναν μόλις χρόνο, μετά την δημιουργία του ανάλογού του μουσουλμανικού στην Υποήπειρο, εκείνο δηλαδή, του Πακιστάν. Το Ανώτατο Ισραηλινό Συμβούλιο, επέλεξε ως πρώτο πρόεδρο τον Χαίμ Βάϊσμαν και Πρωθυπουργό τον Μπεν Γκουριόν. Παρά τις αθεϊστικές εκτροπές των Ben Gurion και Mosse Dayan, η θρησκεία έγινε ο ιδεολογικός, συνδετικός ιστός του Ισραήλ και μοιραία θα ερχόταν σε σύγκρουση με την Ισλαμική συνείδηση του εκριζωμένων Παλαιστινίων και των άλλων Αραβικών πληθυσμών. Αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην σύγχρονη ιστορία, καθώς ούτε ένα δολάριο αποζημίωση δεν πήραν οι Παλαιστίνιοι που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Τούτο, είχε ως συνέπεια την δημιουργία 5μελούς Αραβικού Συνασπισμού, στον οποίο μετείχαν οι Αίγυπτος, Ιορδανία, Συρία, Λίβανος και Ιράκ, με την επικουρία της Σαουδικής Αραβίας και Υεμένης. Η Αίγυπτος προσαρτά το Σινά και την Γάζα, η Ιορδανία την Δυτική Όχθη. Η ανακωχή που υπεγράφη ένα έτος μετά, δεν ήταν ειρήνη, αλλά αναμονή.
Η συνέχεια, λίγο-πολύ, γνωστή. Το Παλαιστινιακό εθνικιστικό κίνημα και το Εβραϊκό όραμα της επιστροφής στην πατρώα Γή –κάτι που οι ιδρυτές του Σιωνιστικού Κινήματος, δεν είχαν θέσει ως προαπαιτούμενο για την συγκρότηση του Ιουδαϊκού Κράτους-, ήρθαν σε σύγκρουση. Ευνοήτως, από την σύγκρουση των δύο εθνικισμών, κερδισμένη βγήκε η πλευρά που είχε την υποστήριξη και αμέριστη συμπαράσταση των ισχυρών δυτικών δυνάμεων. Η επιχείρηση των Αραβικών Κρατών να προσπαθήσουν με την χρήση όπλων να περιορίσουν τις ενδεχόμενες, Ισραηλινές επεκτατικές διαθέσεις, έφερε τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967 και την Νάγκμπα (=καταστροφική ήττα). Το Ισραήλ πρόλαβε την επίθεση των Αιγυπτιακών και Ιορδανικών ενόπλων δυνάμεων και κατέλαβε την χερσόνησο του Σινά και την Γάζα, καθώς και την Δυτική Όχθη και τα Υψώματα του Γκολάν. Νέα Σύρο-Αιγυπτιακή επίθεση του 1973, εκδηλώθηκε ανήμερα της μεγαλύτερης εβραϊκής γιορτής Γιομ Κιπούρ. Οι επιχειρήσεις αυτές, αιφνιδίασαν απόλυτα τους Ισραηλινούς και η revance ανήκε στις Αραβικές δυνάμεις. Όμως, η παρέμβαση των ΗΠΑ, έσωσε το Ισραήλ και η εμπειρία αυτή έμεινε χαραγμένη στην μνήμη των Ισραηλιτών, καθορίζοντας σε πολύ σημαντικό βαθμό την μετέπειτα στάση τους. Οι Παλαιστίνιοι, έκτοτε, υποχρεώθηκαν να ζουν ως «μη λαός», με τον χαρακτηρισμό τους ως τρομοκράτες και την σχεδόν καθημερινή υποβολή τους σε βία.
Ο χρόνος κύλισε και μαζί του, η σχέση Ισραήλ και Παλαιστινίων είχε οριοθετηθεί στο πλαίσιο κατακτημένων και κυριαρχούντων και η αντιπαράθεση έλαβε την υπερ-απλουστευμένη, μανιχαϊστική μορφή σύγκρουσης μεταξύ καλού-κακού, με τους ρόλους αυτούς να εναλλάσσονται, ανάλογα με την τοποθέτηση. Έτσι οι Παλαιστίνιοι και η Φατάχ ήταν ο τρομοκράτης για τους δυτικούς και το Ισραήλ, ενώ, η Δύση και το Ισραήλ ήταν ο Μεγάλος Σατανάς για τους όπου γης, μουσουλμανικούς πληθυσμούς.
Δεν χωρεί αμφιβολία, ότι το «αίμα» θέτει σχεδόν ανυπέρβλητα όρια σε αντιπαρατιθέμενους. Πολύ περισότερο όταν ο αριθμός των εμπλεκομένων είναι μεγαλύτερος των δύο. Παρ’ όλα αυτά, Αίγυπτος και Ισραήλ με τους Μπέγκιν και Σαντάτ, μετά από 2ετή περίπου διαπραγμάτευση καταλήγουν σε συμφωνία τον Μάρτιο του 1979. Η Αίγυπτος αναγνωρίζει το Κράτος του Ισραήλ και οι Ισραηλινές δυνάμεις αποσύρονται από το Σινά και δεσμεύονται για έναρξη ειρηνευτικής διεργασίας με τους Παλαιστίνιους. Όμως, το Τελ Αβίβ χρηματοδοτεί την δημιουργία των εκτός Διεθνούς Δικαίου εβραϊκούς οικισμούς στα κατεχόμενα, γεγονός που εξοργίζει τους Παλαιστίνιους και τους Άραβες, εν γένει και αποτελεί σημείο τριβής και σήμερα.
Ακολουθεί ο πόλεμος του Λιβάνου (1982), με αφορμή την απόπειρα δολοφονίας του Ισραηλινού Πρέσβυ στην Βυρηττό (δεν σκοτώθηκε, αλλά, έμεινε παράλυτος). Δυνάμεις της «Τσαχαλ» εισβάλλουν στον σπαρασσόμενο από τον εμφύλιο Νότιο Λίβανο. Τα ονόματα Σάμπρα, Σατίλα θα μείνουν χαραγμένα στην μνήμη μας, ως μία από τις πλέον μελανές σελίδες στην ιστορία της Μ. Ανατολής και οι ενέργειες του Ισραήλ, οριακά έχουν χαρακτήρα εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, μαζί βέβαια με την δολοφονία των 11 ισραηλινών αθλητών στο Μόναχο και άλλες ακόμη τρομοκρατικέ ςεπιθέσεις εναντίον αθώων αμάχων. Από το 1987 ξεκινά η «Ιντιφάντα», η οποία και συνεχίζεται και σήμερα, με μειούμενη ένταση και έκταση… Κάπου εκεί αποσχίζονται από την Φατάχ οι ακραίοι ισλαμιστές και δημιουργείται η Τζιχάντ και η Χαμάς.
Το παγκόσμιο σκηνικό μεταβάλεται Η σημαντική μεταβληθείσα παράμετρος, στην διαδρομή, ήταν η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η συνακόλουθη αφαίρεση υποστηρικτικών ερεισμάτων από τον Αραβικό κόσμο. Βέβαια, από καιρό η Παλαιστινιακή ηγεσία είχε αρχίσει να αντιλαμβάνεται τα μηνύματα και να μεταστρέφει την τακτική της, κερδίζοντας αργά και σταδιακά την συμπάθεια της δυτικής κοινής γνώμης. Έτσι, έφθασαν οι δύο πλευρές στην Μαδρίτη και το Όσλο, όχι όμως, με σχέση ισότιμων συνομιλητών, αλλά ως ένα συντεταγμένο Κράτος με μία Οργάνωση (ΟΑΠ), η οποία μέχρι πρότινος είχε χαρακτηρισθεί ως τρομοκρατική.Με καθυστέρηση, η Ιορδανία ακολουθεί την Αίγυπτο και αναγνωρίζει (1994), το Ισραήλ. Συνάπτεται η Συμφωνία του Όσλο και η παγκόσμια κοινότητα αισιοδοξεί για την πορεία του ζητήματος. Ράμπιν και Αραφάτ κερδίζουν το Νόμπελ Ειρήνης και η ευφορία επικρατεί. Είναι η στιγμή που ο Γιγκάλ Αμίρ, 27χρονος εβραίος, δολοφονεί τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό στην «Πλατεία των Βασιλέων του Ισραήλ». Ο Ράμπιν είχε μόλις απαγγείλει το «τραγούδι της ειρήνης» ανοίγοντας μία συναυλία για τον εορτασμό της συμφωνίας…
Ακολουθεί η προσπάθεια του Κλίντον με τους Μπάρακ και Αραφάτ στο Καμπ Ντέηβιντ. Όμως, δεν υπάρχει αποτέλεσμα καθώς η καχυποψία και οι πιέσεις των ακραίων έχουν πάλι κυριαρχήσει. Οι συνομιλίες δεν καταφέρνουν να δώσουν λύση στα κρίσιμα ζητήματα: α) στον έλεγχο της Αναολικής Ιερουσαλήμ, β) το καθεστώς των συνόρων και της ασφάλειας του Ισραήλ, γ) το θέμα της επιστροφής και αποζημίωσης των Παλαιστινίων προσφύγων και των οικισμών των εποίκων. Αυτά αποτελούν ακόμη αγκάθια του θέματος.
Το ναυάγιο στις διαπραγματεύσεις του Ιουλίου 2000, συνέβαλε καθοριστικά στην νίκη του George W Bush στις ΗΠΑ και του Ariel Sharon στο Ισραήλ. Αν και η αποχώρηση από την Γάζα και την Χεβρώνα ακόμη και με χρήση βίας από τον Ισραηλινό στρατό, έγινε επί των ημερών του, ο υπεύθυνος για τις Σάμπρα και Σατίλα, δεν δίστασε να επαναλάβει –αν και σε μικρότερη κλίμακα-, την ίδια τακτική έναντι των Παλαιστινίων. Η 11η Σεπτεμβρίου ισχυροποίησε την θέση του και «νομιμοποίησε» την δράση των Ισραηλινών.
Η Ισραηλινή κατοχή του Λιβάνου, λήγει το 2000. Την περίοδο 2006-2008 Hizbollah και Hamas συνηγορούν υπέρ των γερακιών του Τελ Αβίβ και πλήττουν πολιτικούς στόχους στο Ισραήλ με ρουκέτες, πραγματοποιούν επιθέσεις αυτοκτονίας σε δημόσιους χώρους και οχήματα στο Ισραήλ (π.χ., στην Χάιφα σκοτώθηκαν 43 πολίτες από επίθεση αυτοκτονίας μέλους της Χαμάς).
Η ασθένεια του Σαρόν και η Αραβική Άνοιξη έφεραν κάποια σχετική ύφεση. Η νίκη της Χαμάς στις εκλογές του 2006, σκληραίνει την στάση της Παλαιστινιακής πλευράς.
Η «πολιτοκτονία» (ο όρος ανήκει στον Μπαρούχ Κίμμερλινγκ, διαφωνούντα Ισραηλινό ιστορικό), των Παλαιστινίων από τον Αριέλ Σαρόν ήταν μια επιθετική ενέργεια σε πρωτοφανή έκταση και αγριότητα. Η απομάκρυνση των Παλαιστινίων από την Δυτική Όχθη και τα κατεχόμενα, είτε με άμεση άσκηση βίας είτε με ενέργειες που δεν άφηναν περιθώριο ανθρώπινης επιβίωσης τους, ήταν ισοδύναμη με εθνοκάθαρση. Η μετατροπή της Γάζας σε «καταυλισμό ινδιάνων», μετά από όλες αυτές τις ενέργειες, ήταν μία από τις βασικές αιτίες που ισχυροποίησαν την επιρροή της Χαμάς.
Η επίλυση του Παλαιστινιακού, είναι βέβαιο, ότι θα αφήσει άνεργους πολλούς, από κάθε πλευρά και όχι μόνο στο Τελ Αβίβ ή την Γάζα. Οι ακτιβιστές-θιασώτες της ειρήνης, αντί να ανταγωνίζονται για το ποια πλευρά έχει δίκιο -μάλλον, το περισσότερο δίκιο-, από την άλλη· αν δεν προσπαθούσαν να δικαιώσουν την δική τους αποτυχημένη επανάσταση, παριστάνοντας ανέξοδα τους σύγχρονους «Ζορό», θα προσέφεραν απείρως πιο ουσιαστικές υπηρεσίες και πρακτικά αποτελέσματα αν τα κάθε πλοιοκτησίας, «πλοία για την Γάζα», μετέφεραν το μήνυμα ότι η ανθρωπότητα δεν αντέχει άλλο αίμα στην έρημο της Παλαιστίνης, δεν αντέχει άλλες εκρήξεις σε λεωφορεία, με επιβάτες αθώους πολίτες ή εφήβους.
Η άσκηση ωμής βίας από την Ισραηλινή πλευρά, ενισχύει τον θρησκευτικό φανατισμό και αφήνει περιθώρια αποδοχής στις ακραίες τρομοκρατικές ενέργειες. Αυτές βέβαια αποτελούν και αυτοπαγίδευση για τους Παλαιστίνιους, μιας και παρά τον προσχηματικό απελευθερωτικό χαρακτήρα τους, οδηγεί τον λαό των Παλαιστινίων σε συντηρητικότερες και επομένως αδιέξοδες, αντιλήψεις και επιπτώσεις κατά πολύ μεγαλύτερες από ό,τι μπορούμε να διακρίνουμε. Δεν είναι μόνο οι νεκροί οι απώλειες. Είναι και χιλιάδες ζωές που καταστρέφονται, οι χιλιάδες παιδιά που η απώλεια των γονέων ή άλλων αγαπημένων τους εμβολιάζει με μίσος και φανατισμό, είναι οι χιλιάδες ψυχικά διαταραγμένοι έφηβοι, είναι, είναι, είναι …
Είναι ο χρόνος, η παγκόσμια κοινωνία να απευθύνει ένα ηχηρότατο «ΣΚΑΣΜΟΣ» προς τους φανατικούς κάθε πλευράς. Ένα ηχηρότατο «παύσατε πυρ» που θα τρυπήσει τα τύμπανα των ακραίων πολιτικών, τρομοκρατών, μιλιταριστών κάθε πλευράς. Και που θα πιέσει τους ισχυρούς της γης να επιβάλουν -ναι να επιβάλουν-, την ειρηνική και δίκαιη διευθέτηση του προβλήματος. Η ανθρωπότητα Δεν αντέχει άλλο αίμα.
* Ο Λυκούργος Χατζάκος είναι  πολιτικός επιστήμων και εργάσθηκε επί μακρόν με ΜΚΟ και Διεθνείς Οργανισμούς στην Μέση Ανατολή και Βαλκάνια

Πέμπτη 24 Ιουλίου 2014

Τι ήταν ο αρχαίος μαγικός «ιδαίος δάκτυλος»;

Τι ήταν ο αρχαίος μαγικός «ιδαίος δάκτυλος»;μεταφορά από: http://www.elzoni.gr/html/ent/534/ent.31534.asp

Γράφει ο
Γιώργος Λεκάκης
Το όρος Ίδη της Φρυγίας – κατά μια παράδοση - επήρε το όνομά του από τον υιό του Δαρδάνου και της Χρύσης, τον Ιδαίο, ο οποίος έφθασε στην Τρωάδα από την Σαμοθράκη, με τον πατέρα του. Αυτός ίδρυσε επί του όρους την λατρεία της Μεγάλης Μητέρας των Θεών, της «Ιδαίας Μητρός», Ρέας. Άλλωστε «ίδη» στα αρχαία ελληνικά εσήμαινε οιαδήποτε δενδρώδης έκτασις. 

Η Ίδη της Φρυγίας εθεωρείτο μέρος ιερόν, γιατί εδώ διατριβούσε η μητέρα των θεών, Ρέα. Είχε ιδιαίτερο ναό επί του όρους, γι’ αυτό και εκαλείτο και Ιδαία. Αλλά και άλλα πολλά «μαγικά» συνέβησαν στο ιερό των Ελλήνων αυτό όρος της Φρυγίας. 

Στην Ίδη, οι τοπικοί δαίμονες ονομάσθηκαν Ιδηίδες ή Ιδαίοι Δάκτυλοι. Τι σημαίνει όμως «Δάκτυλοι»; Σημαίνει αυτοί που δρουν (εκ του «δράκτυλοι», «από του δράσαι»), αυτοί που είναι δεκτικοί (< δέκτιλοι, «δεκτικοί των διδομένων») και αυτοί που δεικνύουν, δηλ. οι πρωτοπόροι (< δείκτυλοι «από του δι’ αυτών γίνεσθαι την δείξιν» - βλ. σχ. Ετυμολ. Ωρίων Γραμμ.). 

Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήσαν γίγαντες και έγιναν ακόλουθοι της Ρέας (και κατόπιν της Κυβέλης). Άλλωστε ήταν μαγικός ο τρόπος που γεννήθηκαν: Κατά μια παράδοση, η Ρέα ή ο Ζευς εκέλευσε τις ίδιες τις τροφούς τους, να πάρουν και να ρίξουν πίσω από το νεογέννητο σκόνη, από το ιερό χώμα, όπου θα γεννούσε η Μεγάλη Θεά. 
Από την σκόνη αυτή γεννήθηκαν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι (βλ. σχ. Απολλ. «Αργοναυτικά»). 

Η Κυβέλη τους εδίδαξε την εξόρυξη των μετάλλων, αλλά και την τήξη και κατεργασία του σιδήρου, δια του πυρός. Έτσι, έκτοτε ησχολούντο με την μεταλλουργία και την μαγεία. Στην μαγεία ανάγεται και η εφεύρεσις της μουσικής της λύρας, η οποία απεδίδετο σε αυτούς - επειδή τότε στην μαγεία συμπεριλαμβάνετο και η μουσική με την δύναμή της. (Η μουσική εθεωρείτο μαγεία έως και τον Μεσαίωνα). Αλλά και του δακτυλικού ρυθμού, που φέρει τ’ όνομά τους (στην μουσική, την ποίηση και τον χορό), αλλά και των «μαγικών τύπων της Εφέσου». Ησχολούντο επίσης και με την δακτυλιομαντεία, ένα είδος μαντείας με όργανο ένα μαγικό δακτυλίδι. 

Ο μάντης κρατούσε ένα δακτυλίδι, δεμένο από μια κλωστή και το άφηνε να κάνει κυκλική κίνηση πάνω από έναν κυκλικό πίνακα, όπου ήσαν σημειωμένα τα γράμματα του αλφαβήτου. Το δακτυλίδι σταματούσε πάνω από ένα γράμμα κάθε φορά φυσικά. Ο μάντης συνέθετε αυτά τα γράμματα και έδινε απάντηση σ’ εκείνον που ρωτούσε. 

Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι επέρασαν με τον Μύγδονα στην Ευρώπη. Επανήλθαν στην Σαμοθράκη – την γη τους πατρός τους. Οι γόητες και επιτήδειοι στις επωδούς, τις τελετές και τα μυστήρια Ιδαίοι Δάκτυλοι διέτριψαν στην Σαμοθράκη, όπου εξέπληξαν – όχι μετρίως – τους εγχωρίους κατοίκους και κάποιο χρονικό διάστημα και τον Ορφέα – φύσει διάφορος προς την ποίησή τους και την μελωδία τους, έγινε μαθητής τους και έπειτα πρώτος αυτός στους Έλληνες εδίδαξε τις τελετές και τα μυστήρια» - βλ. σχ Διόδωρος Σικ. V,64,4, Έφορος (FGrHist. 70 F 104 II 68), Ορφικά (“Testimonia” Fragm.15). Άλλωστε έως τα πρόσφατα χρόνια, οι γυναίκες της Σαμοθράκης εφημίζοντο ότι ξέρουν μαγεία και μαντεία, κληρονομικά από τον Ορφέα και τους Ιδαίους. 

Από Φρυγία-Σαμοθράκη οι Ιδαίοι «επήγαν» στο όρος Ίδη της Κρήτης, του οποίου έγιναν οι πρώτοι κάτοικοι. Εκεί έσμιξαν με τους Κουρήτες και τους Κορύβαντες, κυρίως λόγω της κοινής λατρείας τους, της Ρέας, και ανέθρεψαν τον Δία. Ιδαίοι και Κορύβαντες ήσαν «πεπτωκότα πνεύματα» (άγγελοι), «καταδικασθέντα και φυλακισθέντα σε κορμιά ανθρώπων» (βλ. σχ. Πλούταρχος). 

Ο «ιδαίος δάκτυλος» 

Ας δούμε όμως τι ήταν ο αρχαίος μαγικός «ιδαίος δάκτυλος». Δεν ήταν τίποτ’ άλλο, από ένα σίδερο, ένα δακτυλίδι, ισχυρά μαγνητισμένο, το οποίο χρησιμοποιείτο στους ναούς τους, από ειδικούς ιερείς-ιατρούς, τους «ιδαίους ιατρούς», για θεραπευτικούς σκοπούς. Η Μεγάλη Μητέρα άλλωστε ελατρεύετο σε συγκεκριμένους βράχους (προφανώς μαγνήτες ή μαγνητισμένους), οι οποίοι είχαν προξενήσει το ενδιαφέρον των αρχαίων και επ’ αυτών μαγνήτιζαν διάφορα σιδερά ιερά αντικείμενα. (Παλαιά έλεγαν ότι ίσως για πρώτη φορά ο μαγνήτης να εμφανίσθηκε στην Σαμοθράκη). Επειδή η θεραπεία αυτή έκανε... θαύματα (θα τα έλεγαν οι χριστιανοί), έλεγαν πως ο «ιδαίος δάκτυλος» κατέχει μαγικές δυνάμεις. Μαγνητισμένα δακτυλίδια φορούσαν οι μεγάλοι μύστες, σε ορισμένες τελετές. Τέλος, από τα αρχαία χρόνια ήσαν γνωστοί οι σιδηροί κρίκοι της Σαμοθράκης (samothracia ferrea), προϊόν της αρχαίας σαμοθρακίτικης μεταλλοβιοτεχνίας, οι οποίοι εκοσμούντο με χρυσό εν είδει κοσμημάτων. Τέτοια δακτυλίδια ευρέθησαν στις ανασκαφές της Σαμοθράκης. Στην μαγική δύναμη του δακτυλιδιού επίστευαν έως τον Μεσαίωνα. 

Έκτοτε, η Ιατρική αναπτύχθηκε, πέρασε από την μαγεία στην επιστήμη, και οι αρχαίοι μας πρόγονοι, ως σοφοί που ήταν, χρησιμοποίησαν τις γνώσεις των παλαιοτέρων. Έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τον μαγνητισμό. Τον χρησιμοποίησαν και στην Ιατρική. Με αυτόν θεράπευαν παθήσεις των ματιών, εγκαύματα, πόνους αρθρίτιδος, πόνους τραυμάτων, φλεγμονές οστών, του μυικού́ συστήματος, οσφυαλγίες, κατάγματα, διαστρέμματα, δερματοπάθειες, ενώ με μαγνήτες πετύχαιναν μετατραυματικές και μετεγχειρητικές αποθεραπείες, κ.ά. 

Χαρακτηριστικά, η Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου, η μακεδονικής καταγωγής όμορφη Kλεοπάτρα φορούσε στο μέτωπό της ένα κόσμημα από φυσικό μαγνήτη, για να καταπολεμά τους πονοκεφάλους και τα συμπτώματα της γήρανσης. 

Ο σοφός Μ. Ψελλός (11ος αι., έργον «Περί λίθων δυνάμεων») γράφει πως «ο ιδαίος δάκτυλος θεωρείται ως ο δικαιότερος λίθος γιατί τελειοποιεί τις δίκαιες μίξεις, ενώ φθείρει όσες είναι παράνομες και αθέμιτες». Και πως ο μαγνήτης εάν αναλυθεί στο γάλα «οξυδορκίαν ποιεί και μελαγχολίαν ιάται». (Ακόμη σήμερα, η «διακρανιακή μαγνητική διέγερση» - TMS - χρησιμοποιείται σήμερα πειραματικά για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης!).
Για περισσότερα: Γ. Λεκάκη «Σαμοθράκη- Ιερά Νήσος», εκδ. «Ερωδιός», 2006. 

Ο μαγνητισμός στην αρχαία Ελλάδα 

Ένας βοσκός, ο Μάγνης, παρατήρησε, εκεί που έβοσκε τα πρόβατά του, πως τα καρφιά των υποδημάτων του και της βακτηρίας του, έλκονταν από την φύση, από βράχους και μέταλλα κάτω απ’ τα πόδια του. Αυτά τα μέταλλα ονομάσθηκαν εξ αυτού «μαγνήτες» και ο τόπος «Μαγνησία» (Μ. Ασίας) - βλ. σχ. Νίκανδρος ο Κολοφώνιος (2ος αι. μ.Χ. ο οποίος ήταν Έλληνας ποιητής, θεραπευτής και γραμματικός, από την Κλάρο, η οικογένειά του οποίου ήταν υπεύθυνη κληρονομικά για το ιερατείο του Απόλλωνος!), Πλίνιος, κ.ά. Άλλοι αναφέρουν πως ο μαγνήτης ευρέθη πρώτα στον Πόντο, άλλοι - όπως είπαμε - στην Σαμοθράκη. 

Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν πολλάκις τον μαγνήτη, που τον έέγαν και «σιδηρίτη» και «ηράκλεια λίθο» (για την ισχυρή δύναμη και ολκή της ή γιατί πίστευαν πως πρώτα περί την πόλη Ηράκλεια ευρέθη) και «λυδία λίθο». Όλοι οι μεγάλοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι κι επιστήμονες ασχολήθηκαν εκτεταμένα με τον μαγνητισμό. 

Ο Πλάτων μας ενημερώνει ότι αυτή η πέτρα (μαγνήτης) δεν έλκει μόνο σιδερένια δακτυλίδια, αλλά δίνει αυτήν την ιδιότητα σε αυτά να έλκουν και αυτά με την σειρά τους τρίτα δακτυλίδια (αυτό που σήμερα λέγεται «μαγνητική επαγωγή»). 

Σύμφωνα με τους Επικούριους, ο σχηματισμός ενός άδειου διαστήματος ανάμεσα στον μαγνήτη και το αντικείμενο, το οποίο είναι υπό την επιρροή του, ήταν η αιτία μιας μικρής κίνησης των ατόμων από το σίδερο προς τον μαγνήτη, με σκοπό «να γεμίσουν το κενό». Συνέπεια αυτού του ατομικού φαινομένου, είναι, δίδασκαν, ολόκληρο το αντικείμενο κινείται προς το κενό και να πέφτει επάνω στον μαγνήτη. 

Ο ∆ιογένης εξήγησε την μαγνητική έλξη μ’ έναν περίεργο τρόπο. Είπε ότι «η υγρασία του σιδήρου προκαλεί την ξηρασία του μαγνήτη». 

Ο Αριστοτέλης είπε πως ο μαγνήτης δεν είναι φυσικά ικανός να προσελκύσει σίδηρο, αλλά μπορεί να προκαλέσει μια «μαγνητική αρετή» μέσα στο σιδερένιο αντικείμενο. Αυτή η «μαγνητική αρετή» είναι υπεύθυνη για την πραγματική κίνηση. Ο Αριστοτέλης αποδίδει την πρώτη επιστημονική θεωρία του μαγνητισμού στον Θαλή. 

Μαγνήτες κατά του καρκίνου σήμερα 

Ο διάσημος αλχημιστής, ερμητικός φιλόσοφος, ιατρός και χημικός, πλην όμως αινιγματική φυσιογνωμία του 16ου αι. Φίλ. Αυρ. Θεόφρ. Μπομπάστους φον Χοχενχάϊμ, που προτιμούσε να τον λένε... Παράκελσο, 300 περίπου χρόνια προ του Μεσμέρ, εγνώριζε πολύ καλώς και χρησιμοποιούσε σε διάφορες ασθένειες την μαγνητοθεραπεία. 

Κι ενώ όλα αυτά ήταν γνωστά στην αρχαία Ελλάδα, ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα, που επέφερε κυρίως η χριστιανοληψία, τα σκέπασε, τα έθαψε και χαρακτηρίζοντάς τα μαγείες και σατανικά πράγματα, τα καταχώνιασε στα βάθη της Ιστορίας και της Επιστήμης. Μετά, οι χριστιανοί έκλεισαν και τα αρχαία ελληνικά πανεπιστήμια, και έκλεισαν την πόρτα της Ανθρωπότητας στην Γνώση. 

Παρ’ όλ’ αυτά, στην Νότιο Κορέα, μόλις πρόσφατα, ανακοινώθηκε ότι οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ένα μαγνητικό πεδίο για να φθάσουν τα καρκινικά κύτταρα πραγματικά σε αυτοκαταστροφή. Έτσι, το σώμα, μέσω της διαδικασίας του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου (PCD), ή της αποπτώσεως, αφαιρεί τα παλαιά, ελαττωματικά, και μολυσμένα κύτταρα. Στην απόπτωση, το απορριφθέν κύτταρο ανταποκρίνεται σε ορισμένα σήματα που πέμπονται από το σώμα με τον θρυμματισμό. Τα άνοσα κύτταρα καταναλώνουν έπειτα αυτά τα θραύσματα. Οι μαγνήτες είναι αυτοί που βοηθούν να προκληθεί αυτή η απόπτωση, λένε οι επιστήμονες. Οι επιστήμονες πραγματοποίησαν τα πειράματα στα καρκινικά κύτταρα του εντέρου με την χρήση μαγνητικών πεδίων για να επάγει απόπτωση. Συνέδεσαν νανοσωματίδια σιδήρου σε αντισώματα, τα οποία δεσμεύουν τα μόρια «δεκτών» σε καρκινικά κύτταρα. Αυτά τα μόρια συγκεντρώνονται όταν εφαρμόζεται το μαγνητικό πεδίο, προκαλώντας το σήμα «αυτοκαταστροφής» και μ’ αυτόν τον τρόπο την απόπτωση. Στο συγκεκριμένο πείραμα, πάνω από το ήμισυ των κυττάρων καρκίνου του εντέρου κατεστράφησαν όταν το σήμα για την ομαδοποίηση απόπτωσης ετέθη σε ισχύ! Τα ανεπεξέργαστα κύτταρα παρέμειναν ανεπηρέαστα και αβλαβή (βλ. σχ. έρευνα του καθηγητού Jinwoo Cheon, του Πανεπ. Yonsei της Σεούλ). 

Κορεάτες επιστήμονες, επίσης, ανακοίνωσαν μέθοδο αποτοξίνωσης του αίματος από τον μόλυβδο (και άλλων βαρέων μετάλλων), η οποία βασίζεται σε μικροσκοπικούς μαγνήτες. Με μαγνήτες κατάφεραν να απομακρύνουν το 96% των ιόντων μολύβδου από δείγματα αίματος! (βλ. σχ. έρευνα του Ζονγκ Χουα Γιουνγκ, του Εθν. Πανεπ. Γκιεονγκσάνγκ, 2009). 

Είναι δε από παλαιότερες έρευνες γνωστό ότι τα μαγνητικά πεδία διεγείρουν τον εγκέφαλο. Επίσης, έχει αποδειχθεί πως η εφαρμογή μαγνητικών πεδίων, σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, μπορεί να προκαλέσει παροδική εξασθένιση των μαθηματικών ικανοτήτων. Και είναι λογικό, αφού το 30% των κυττάρων της επίφυσης έχουν μαγνητική ευαισθησία, ενώ και οργανικοί ιστοί περιέχουν μαγνητίτη! 

μεταφορά από: http://www.elzoni.gr/html/ent/534/ent.31534.asp

Πέμπτη 10 Ιουλίου 2014

Ἀρχαιολογεῖν: H Αθηνά Παρθένος του Φειδία

ΣΆΒΒΑΤΟ, 20 ΑΠΡΙΛΊΟΥ 2013

H Αθηνά Παρθένος του Φειδία


από: http://archaiologein.blogspot.gr/2013_04_01_archive.html

 Εικ. 1 Η Αθηνά του Βαρβακείου
   Το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, έργο του γλύπτη Φειδία, βρισκόταν στον Παρθενώνα της Ακρόπολης των Αθηνών ήδη από τα εγκαίνια του ναού το 438 π.Χ. Είχε ύψος περί τα 11μ. και ήταν κατασκευασμένο από χρυσό και ελεφαντόδοντο.
  Καθώς το πρωτότυπο έργο δεν σώζεται σήμερα, πληροφορίες για τη μορφή του έργου αντλούμε απο τον περιηγητή Παυσανία (Ἑλλάδος Περιήγησις, Ἀττικά, 24.4-7) και τον Πλίνιο (Historia Naturalis, XXXVI. IV). Πολύτιμα επίσης για την αποκατάσταση του πρωτότυπου λατρευτικού αγάλματος καθίστανται τα ρωμαϊκά γλυπτά (όπως αυτό της Αθηνάς του Βαρβακείου) και ανάγλυφα. 
  Η Αθηνά του Βαρβακείου βρέθηκε το 1880 κοντά στο Βαρβάκειο Λύκειο, από όπου και η ονομασία. Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με αριθμό ευρετηρίου 129. Είναι κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο και έχει ύψος 1,05 μ.

Α. Χαρακτηριστικά κεφαλής 
Το κράνος
μέσῳ μὲν οὖν ἐπίκειταί οἱ τῷ κράνει Σφιγγὸς εἰκών... καθ᾽ ἑκάτερον δὲ τοῦ κράνους γρῦπές εἰσιν ἐπειργασμένοι...γρῦπας δὲ θηρία λέουσιν εἰκασμένα, πτερὰ δὲ ἔχειν καὶ στόμα ἀετοῦ.” Παυσανίας, Αττικά 24.5,6
  
   Η Αθηνά Παρθένος φορούσε κράνος με τρία λοφία και ανασηκωμένες παραγναθίδες. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Παυσανία, το μεσαίο λοφίο κατέληγε σε Σφίγγα. Οι Σφίγγες είναι μειξογενή όντα με σώμα λιονταριού, μεγάλα δρεπανόσχημα φτερά και γυναικείο κεφάλι. Ο χαρακτήρας των Σφιγγών είναι χθόνιος και αποτρεπτικός.1
Τα δύο άλλα λοφία, κατέληγαν σε γρύπες. Οι γρύπες, είναι μειξογενή όντα με σώμα λιονταριού, κεφάλι και φτερά αετού. Επίσης σε μερικές αναπαραστάσεις φαίνεται να έχουν και ουρά φιδιού. Η ράχη τους είναι σκεπασμένη με φτερά και τα νύχια στα λιονταρίσια πόδια τους είναι δυνατά και γαμψά σαν του αετού. 2
Ωστόσο, στην Αθηνά του Βαρβακείου τα πλαινά λοφία καταλήγουν σε πηγάσους, δηλαδή σε φτερωτά άλογα.
Λεπτομέρειες της κεφαλής της Αθηνάς 

Η κεφαλή
   Η κόμμωση της θεάς διακρίνεται κάτω από το κράνος. Δύο βόστρυχοι αριστερά και δύο δεξιά πέφτουν πάνω στο γοργόνειο. Μικροί βόστρυχοι πέφτουν, επίσης, και στους κροτάφους της θεάς.
Στους βοστρύχους σώζονται ίχνη του χρώματος που έφερε το άγαλμα.

Το πρόσωπο
  Η έκφραση του προσώπου της θεάς είναι αυστηρή και επιβλητική. Το πρόσωπο είναι αρκετά στρογγυλό με εύσαρκες παρειές. Έχει το στόμα ελαφρώς ανοιχτό σχηματίζοντας μειδίαμα.
Τα μάτια της θεάς είναι ωοειδή. Στο εσωτερικό τους διακρίνεται η προσπάθεια απόδοσης της κόρης του ματιού. Τονίζονται, επίσης, τα βλέφαρα της θεάς. Πάνω από τα μάτια σχηματίζονται λεπτά φρύδια. Στα μάτια και στα φρύδια σώζονται ίχνη του χρώματος.

Β. Ενδυμασία
  “τὸ δὲ ἄγαλμα τῆς Ἀθηνᾶς ὀρθόν ἐστιν ἐν χιτῶνι ποδήρει καί οἱ κατὰ τὸ στέρνον ἡ κεφαλὴ Μεδούσης ἐλέφαντός ἐστιν ἐμπεποιημένη·” Παυσανίας, ό.π., 24.7

Ο Πέπλος
  Μολονότι ο Παυσανίας αναφέρεται σε χιτώνα, η Αθηνά φορά πέπλο με μακρύ απόπτυγμα3. Ο πέπλος ζώνεται με δύο φίδια πάνω από το απόπτυγμα και σχηματίζει μικρό κόλπο, χαρακτηριστικό που προσδιορίζει την Αθηνά. “Κατά μήκος του στάσιμου δεξιού σκέλους της, ο πέπλος πέφτει σε κατακόρυφες πτυχές, ενώ κατά μήκος του άνετου αριστερού, σε αραιότερες καμπυλούμενες” 4 ώστε να διακρίνονται ο μηρός και το γόνατο του άνετου σκέλους.

Η Αιγίδα
  Η θεά φορά επίσης μικρή αιγίδα η οποία στο κέντρο φέρει το γοργόνειο, το κεφάλι, δηλαδή, της Μέδουσας (βλ. Η Ασπίδα). Περιμετρικά της αιγίδας και άνω του γοργονείου υπάρχουν ελισσόμενα φίδια
  Σχετικά με την μορφή της Μέδουσας, είναι πολύ απομακρυσμένη πια από τις αρχαϊκές απεικονίσεις της που την θέλουν με χαυλιόδοντες και τους πλοκάμους των μαλλιών της να καταλήγουν σε φιδοκεφαλές, εκφράζοντας έτσι σε ύψιστο βαθμό την εξανθρωπιστική τάση της ελληνικής τέχνης.5

Τα Υποδήματα
   Ο Πλίνιος, στη Φυσική Ιστορία αναφέρεται στο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, και μεταξύ άλλων γράφει πως “in soleis vero Lapitharum et Centaurorum (dimiocationes caelavit)” 6,δηλαδή, στα καττύματα ήταν λαξευμένες οι μάχες των Λαπιθών και των Κενταύρων.

Γ. Στάση
  Η στάση του αριστερού της ποδιού βρίσκεται ανάμεσα σε εκείνη των πρώιμων κλασικών μορφών και εκείνη των Πολυκλείτειων.7 Ο Πολύκλειτος, διάσημος γλύπτης του 5ου αιώνα από το Άργος, στο γνωστότερο έργο του, τον Δορυφόρο, το άνετο σκέλος το εκτείνει με λυγισμένο το γόνατο αισθητά προς τα πίσω και το αφήνει να πατά μόνο με τα ακροδάχτυλα8.

Δ. Ο Οπλισμός
 ἐν δὲ τῇ χειρί δόρυ ἔχει, καί οἱ πρὸς τοῖς ποσὶν ἀσπίς τε κεῖται καὶ πλησίον τοῦ δόρατος δράκων ἐστίν· εἴη δ᾽ ἂν Ἐριχθόνιος οὗτος ὁ δράκων” Παυσανίαςό.π., 24.7

Το Δόρυ
Στην Αθηνά του Βαρβακείου δεν σώζεται το δόρυ που κρατούσε η Αθηνά στο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία. Ωστόσο από την παραπάνω μαρτυρία, γνωρίζουμε για την ύπαρξη του δόρατος στο αριστερό χέρι της θεάς.

Η Ασπίδα
 in scuto eius Amazonum proelium caelavit.... in parmae eiusdem concava parte deorum et Gigantum dimicationes” Πλίνιος, Φυσική Ιστορία XXXVI. IV 9

Μέδουσα  Rondanini
Το κεφάλι της Μέδουσας με την απαίσια όψη αποτελεί το έμβλημα της ασπίδας της Αθηνάς, με τη βοήθεια της οποίας κατάφερε ο Περσέας, σύμφωνα με το μύθο, να αποκεφαλίσει τη Γοργώ-Μέδουσα, έχοντας στραμμένο το κεφάλι του μακριά από τη φρικτή όψη του τέρατος. Πληροφορίες για το γοργόνειο, λαμβάνουμε από τη Μέδουσα Rondanini η οποία θεωρείται αντίγραφο του επισήματος της ασπίδας της Αθηνάς Παρθένου του Φειδία καθώς εκφράζει τη νέα εικόνα του κόσμου που έπλασε ο Φειδίας,“όπου θνητοί αποθεώνονται, τα ζώα εξανθρωπίζονται και τη δυσμορφία παραμερίζει το κάλλος”10. Στην Αθηνά του Βαρβακείου την ασπίδα κοσμεί μόνον το γοργόνειο.
Παράλληλα, εκτός από το γοργόνειο, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας στα Αττικά(17.2) η εξωτερική επιφάνεια της ασπίδας  έφερε ανάγλυφη παράσταση αμαζονομαχίας11Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Φειδίας είχε κατηγορηθεί πως σε έναν αθηναίο πολίτη της αμαζονομαχίας έδωσε τη μορφή του Περικλή και σε έναν άλλο τη δική του.12 
  
Αθηνά Lenormant
Για την ανασύνθεση της ασπίδας της Αθηνάς Παρθένου μελετούνται η ασπίδα Strangford , η ασπίδα της Αθηνάς Lenormant, η ασπίδα των Πατρών και οι ανάγλυφοι πίνακες του Πειραιά που έφεραν μεμονωμένες σκηνές από την αμαζονομαχία13. Ωστόσο, “κάτι που πρέπει να τεθεί ως βάση στη μελέτη αυτή είναι η διαπίστωση ότι τα ανάγλυφα του Πειραιά και η ασπίδα των Πατρών συμφωνούν μεταξύ τους σε πολλά και ουσιαστικά σημεία”, γεγονός που σημαίνει πως σε αυτά τα μνημεία πρέπει να ριχθεί το βάρος για την ανασυγκρότηση της σύνθεσης.
Ασπίδα Strangord
Η προσπάθεια ανασύνθεσης της ασπίδας δεν είναι εξίσου εύκολη για όλα τα μέρη της. Το δεξιό τμήμα της παράστασης είναι αυτό που παρουσιάζει περιορισμένα προβλήματα. Με λιγότερη βεβαιότητα μπορεί να προχωρήσει η ανασύνθεση της αριστερής πλευράς, γιατί “η παράδοση των μορφών στο τμήμα αυτό είναι πολύ φτωχότερη και αποσπασματική”. Σχετικά με το επάνω και το κάτω μέρος της ασπίδας, τα προβλήματα είναι πολυπλοκότερα καθώς “η σχετική παράδοση στα διάφορα αντίγραφα παρουσιάζεται αρκετά αντιφατική” 14.
Από την ασπίδα Strangford, σώζεται το μεγαλύτερο μέρος της. Δεν σώζονται ολόκληρα το επάνω και δεξιό τμήμα. Η ασπίδα της Αθηνάς Lenormant σώζεται ολόκληρη. Από την ασπίδα των Πατρών σώζεται το αριστερό και το κάτω τμήμα, καθώς και μέρος του επάνω τμήματος.
Η ασπίδα Strangford σώζει επίσης δύο γίγαντες από το θέμα της γιγαντομαχίας15 που παρουσιάζεται γραπτώς στο εσωτερικό της ασπίδας (εικ. 14), όπως μας αναφέρει ο Πλίνιος.
Αποκατάσταση των παραστάσεων της Ασπίδας
Σχετικά με την ασπίδα της Παρθένου, οBoardman16 επισημαίνει: “Η σύνθεση της ασπίδας είναι κυκλική με δύο σειρές μορφών γύρω από το κεντρικό γοργόνειο και περιλαμβάνει κάπου τριάντα Έλληνες και Αμαζόνες. Η διάταξη των μορφών, που υπαγορεύεται μερικώς από το κυκλικό σχήμα της ασπίδας, δείχνει την απώθηση μιας επίθεσης σε ύψωμα με ξεχωριστές μονομαχίες σε πρώτο επίπεδο. Στο φόντο μερικών από τις ανάγλυφες πλάκες του Πειραιά, υπάρχουν λεπτομέρειες αρχιτεκτονημάτων και τοπίων. Οι λεπτομέρειες αυτές θα αποδίδονταν ίσως στην ασπίδα σε δύο διαστάσεις ή σε πολύ χαμηλό ανάγλυφο με τις μορφές σε έξεργο ανάγλυφο πρόσθετες.”

Ο Εριχθόνιος
periti mirantur et serpentem” 17 Πλίνιος, ό.π., XXXVI. IV, σελ. 14 
Ο Εριχθόνιος σύμφωνα με τον μύθο ήταν γυιός του Ηφαίστου και της Γης. Η Αθηνά είχε αναλάβει την ανατροφή και την προστασία του. Ο ποιητής Καλλίμαχος αναφέρει ότι η θεά τον έβαλε σε ένα καλάθι που παρέδωσε στις κόρες του Κέκροπα, Άγλαυρο, Έρση και Πάνδροσο, για να τον φυλάξουν. Η Άγλαυρος και η Έρση παράκουσαν την εντολή της και περίεργες άνοιξαν το καλάθι, όπου έντρομες αντίκρισαν ένα φίδι, που κατέφυγε στην Ακρόπολη κάτω από την ασπίδα της Αθηνάς για να προστατευθεί. 18
Ο Παυσανίας μας πληροφορεί πως στο άγαλμα της Αθηνάς, ο Εριχθόνιος παρουσιάζεται ως φίδι κοντά στο δόρυ της θεάς, και περιελίσσεται στο εσωτερικό της ασπίδας, όπως φαίνεται και στην
Αθηνά του Βαρβακείου.
Η Νίκη

Ε. Η Νίκη
...καὶ Νίκην τε ὅσον τεσσάρων πηχῶν...” Παυσανίας, ό.π.,24.7
Victoria praecipue mirabili...19 Πλίνιος, ό.π.XXXVI. IV, σελ. 14
Η Νίκη20 (εικ.14) στέκεται όρθια στο χέρι της θεάς και έχει φτερά στην πλάτη. Φορά πέπλο με μακρύ απόπτυγμα που σχηματίζει βαθειές πτυχώσεις καθώς πέφτει. Από τη μέση της ξεκινά ιμάτιο το οποίο καταλήγει να στηρίζεται στο προτεταμένο αριστερό της χέρι. Στο άγαλμα του Φειδία η Νίκη κρατούσε στεφάνι ή ταινία. Στην Αθηνά του Βαρβακείου, το προτεταμένο δεξί χέρι της θεάς στηρίζεται σε μικρό κίονα. Ο κίονας αυτός είναι ένας συνηθισμένος κίονας που δεν φέρει χαρακτηριστικά στοιχεία κανενός από τους τρείς ρυθμούς (του δωρικού, ιωνικού και κορινθιακού). Στο πρωτότυπο, ωστόσο, έργο του Φειδία, αμφισβητείται η ύπαρξη του στηρίγματος. Και αυτό γιατί εκτός από τον ξύλινο κορμό του αγάλματος, που η βάση του ήταν τοποθετημένη σε μια οπή στο έδαφος και χάριζε στο άγαλμα σταθερότητα, πιθανόν υπήρχε και ένα επαρκές σύστημα διακλαδούμενων ράβδων και ραβδώσεων που θα επέτρεπε στο άγαλμα της Νίκης να στέκει στο χέρι της Αθηνάς χωρίς την υποστήριξη κίονα. Παρόλα αυτά, τίποτα δεν μπορεί να υποστηριχθεί με βεβαιότητα21.


ΣΤ. Το Βάθρο του Αγάλματος

ἔστι δὲ τῷ βάθρῳ τοῦ ἀγάλματος ἐπειργασμένη Πανδώρας γένεσις. πεποίηται δὲ Ἡσιόδῳ τε καὶ ἄλλοις ὡς ἡ Πανδώρα γένοιτο αὕτη γυνὴ πρώτη· πρὶν δὲ ἢ γενέσθαι Πανδώραν οὐκ ἦν πω γυναικῶν γένος”Παυσανίας, ό.π., 24.7
Η Αθηνά της Περγάμου
In basi autem quod caelatum est Πανδώρας γένεσινappellant: dii adsunt nascenti xx numero.” Πλίνιος, ό.π.,XXXVI. IV, σελ.14 22

  Παρότι το βάθρο της Αθηνάς του Βαρβακείου δεν φέρει καμμία γλυπτή απεικόνιση, από τις παραπάνω πηγές πληροφορούμαστε πως το εικονιστικό θέμα του βάθρου ήταν η γέννηση της Πανδώρας23 (εικ. 11). Πληροφορίες για το γλυπτό διάκοσμο του βάθρου αντλούμε επίσης και από τη λεγόμενη Αθηνά Lenormantστο βάθρο της οποίας σώζεται τμήμα της γέννησης της Πανδώρας καθώς και από την Αθηνά της Περγάμου στην βάση της οποίας σώζονται 6 απο 10 μορφές που εικονίζονται με τρόπο που δεν φανερώνει την ταυτότητα ή τη δράση τους.
Στην γλυπτή παράσταση της γέννησης της Πανδώρας ήταν παρόντες είκοσι θεοί σύμφωνα με τον Πλίνιο. Έτσι λοιπόν, συμπεραίνουμε πως στο μέσο της παράστασης βρισκόταν η Πανδώρα και αριστερά και δεξιά θεοί και θεές είτε ένθρονοι είτε όρθιοι να παρακολουθούν.



Υποσημειώσεις

 1 Σύμφωνα με τον μύθο, η Σφίγγα έπεσε στον γκρεμό αφού ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο που του έθεσε. Ο Παυσανίας, ωστόσο, στα Βοιωτικά (26.2-5) παρουσιάζει μια ορθολογιστική ερμηνεία του μύθου της Σφίγγας μιλώντας για την αντιμετώπιση της από τον Οιδίποδα:
προελθόντων δὲ τὸ ὄρος ἐστὶν ὅθεν τὴν Σφίγγα λέγουσιν ὁρμᾶσθαι ἐπ' ὀλέθρῳ τῶν ἁρπαζομένων αἴνιγμα ᾄδουσαν: οἱ δὲ κατὰ λῃστείαν σὺν δυνάμει ναυτικῇ πλανωμένην φασὶν αὐτὴν ἐς τὴν πρὸς Ἀνθηδόνι σχεῖν θάλασσαν, καταλαβοῦσαν δὲ τὸ ὄρος τοῦτο ἁρπαγαῖς χρῆσθαι, πρὶν ἐξεῖλεν Οἰδίπους αὐτὴν ὑπερβαλόμενος πλήθει στρατιᾶς ἣν ἀφίκετο ἔχων ἐκ Κορίνθου” Παυσανίου, Βοιωτικά, 26.2
2 Ο Παυσανίας στα Αττικά (24.6) γράφει για τον μύθο των γρυπών. Σύμφωνα με αυτόν, οι γρύπες φρουρούσαν άφθονο χρυσάφι στον απώτερο βορρά και οι γείτονες τους, οι μονόφθαλμοι Αριμασποί έκαναν έφιππες επιθέσεις και άρπαζαν το χρυσάφι.
3 Ο πέπλος είναι το κατεξοχήν ένδυμα της Αθηνάς. Κατά τα Μεγάλα Παναθήναια, ο πληθυσμός της Αθήνας ακολουθούσε μεγάλη πομπή που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό και κατέληγε στην Ακρόπολη, για να μεταφέρει τον ιερό πέπλο που προοριζόταν για το ξόανο της Αθηνάς Πολιάδος. Ο πέπλος απλωνόταν σαν ιστίο σε ένα τροχοφόρο πλοίο που διέσχιζε την Αγορά και έφτανε μέχρι τον Αρειο Πάγο, ενώ στη συνέχεια μεταφερόταν στα χέρια και παραδιδόταν στους ιερείς που αναλάμβαναν να ντύσουν με αυτόν το άγαλμα της θεάς.
4 Γιαλούρης, σελ. 245.
5 Γιαλούρης, σελ. 246.
6 Pliny, σελ. 14.
7 Boardman, σελ. 131.
8 Hölscher, σελ. 259.
9Pliny, σελ. 14
Μετάφραση: Στην ασπίδα της είχε λαξευτεί η μάχη των Αμαζόνων... και στο κοίλος μέρος υπήρχαν οι μάχες μεταξύ θεών και Γιγάντων.
10Γιαλούρης, σελ.246.
11 “Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αφηγούνται ότι ο Θησέας εκστράτευσε κατά των Αμαζόνων μαζί με τον Ηρακλή-όταν εκείνος ήθελε να πάρει τη ζώνη της βασίλισσας τους Ιππολύτης-και απήγαγε την Αντιόπη. Οι Αμαζόνες υποδέχτηκαν με δώρα το Θησέα κι εκείνος προσκάλεσε την Αντιόπη που τα μετέφερε στο πλοίο του, που άνοιξε πανιά και απέπλευσε. Ο έρωτας του Θησέα, ομως, για την Φαίδρα, προκάλεσε την οργή των Αμαζόνων οι οποίες εκστράτευσαν κατά τις Αθήνας και τελικά ηττήθηκαν σε σκληρή μάχη κοντά στον Άρειο Πάγο, όπου σκοτώθηκε και η βασίλισσα τους.” Σφυρόερα, σελ. 191
12 “τὴν πρὸς Ἀμαζόνας μάχην ἐν τῇ ἀσπίδι ποιῶν αὑτοῦ τινα μορφὴν ἐνετύπωσε πρεσβύτου φαλακροῦ πέτρον ἐπῃρμένου δι' ἀμφοτέρων τῶν χειρῶν, καὶ τοῦ Περικλέους εἰκόνα παγκάλην ἐνέθηκε μαχομένου πρὸς Ἀμαζόνα. τὸ δὲ σχῆμα τῆς χειρός, ἀνατεινούσης δόρυ πρὸ τῆς ὄψεως τοῦ Περικλέους” ΠλούταρχοςΒίοι Παράλληλοι-Περικλής, 31.4
13 Για μια λεπτομερή εξέταση των παραπάνω πρβλ Στεφανίδου-Τιβερίου, σελ.113-138.
14Στεφανίδου-Τιβερίου, σελ.113-11.
15 “Γιγαντομαχία είναι ο πόλεμος μεταξύ των θεών και των Γιγάντων, που είχαν γεννηθεί από το αίμα της πληγής του ευνουχισμένου ουρανού. Η Γιγαντομαχία έγινε στη Φλέγρα της Χαλικιδικής, αλλά η τύχη των Γιγάντων είχε ήδη κριθεί.”Σφυρόερα, σελ.20-21.
16 Boardmanσελ. 133.
17Μετάφραση: “Θαυμασμό προκαλεί και το φίδι...”.
18Σφυρόερα, σελ. 181.
19Μετάφραση: “Η Νίκη προκαλεί θαυμασμό...”.
20 “Θεά της Νίκης. Στον ελληνικό πολιτισμό, ο οποίος δεν χαρακτηρίζεται μόνο από συνεχείς πολέμους ανάμεσα στις διάφορες πόλεις-κράτη, αλλά και από το αγωνιστικό πνεύμα που εκδηλώνεται στον αθλητισμό, τη μουσική, την ποίηση κ.ά., η Νίκη κατέχει πολύ σημαντική θέση.” Hölscher, σελ. 423.
21Ridgway, σελ. 162 υποσ. 3.
22.Μετάφραση: Στο βάθρο είναι λαξευμένο αυτό που ονομάζεται Γέννηση της Πανδώρας με είκοσι θεούς να παρίστανται στη γέννηση.
23.Ο Δίας θυμωμένος με τον Προμηθέα διατάζει τον Ήφαιστο να φτιάξει με χώμα μια κόρη όμορφη σαν τις θεές και να της δώσει ανθρώπινη φωνή και δύναμη. Η Αθηνά με τις Χάριτες τη στόλισαν με γοητεία, με χάρη και δώρα πολύτιμα και ο Ερμής της έδωσε πονηριά, την τέχνη να λέει ψέματα, να έχει άστατο χαρακτήρα και την ονόμασε Πανδώρα, επειδή οι θεοί της δώρισαν τα πάντα. Η Πανδώρα έηινε σύζυγος του Επιμηθέα και ανοίγοντας ένα κούτι που της έδωσαν οι θεοί εισήγαγε στην ανθρωπότητα όλα τα κακά.
Σφυρόερα, σελ. 26.
Π  Α  Ρ  Α  Ρ  Τ  Η  Μ  Α

Υλικό κατασκευής της Αθηνάς Παρθένου

Το εσωτερικό του λατρευτικού αγάλματος της Αθηνάς ήταν ξύλινο. Έφερε μόνον στοιχειωδώς τη μορφή της θεάς. Η επένδυση του εωτερικού αυτού πυρήνα έγινε με χρυσάφι και ελέφαντα. Πλάκες ελεφαντοστού χρησιμοποιήθηκαν για τα γυμνά μέρη του σώματος, συγκεκριμένα για το πρόσωπο, τους βραχίονες και το ορατό μέρος των ποδών. Ελεφάντινη ήταν επίσης η κεφαλή της Γοργούς στην αιγίδα. Χρυσός χρησιμοποιήθηκε στα ενδύματα, στην εξωτερική επιφάνεια της ασπίδας και στη Νίκη. Η Ridgway1 αναφέρει πως αν και χρυσελεφάντινη τεχνική είναι μερικώς γνωστή, η πολυτιμότητα του υλικού δήλωνε την έκφραση της θεικής υπόστασης.
Σχετικά με το χρυσάφι που έφερε το άγαλμα, ο Θουκυδίδης (Ιστοριῶν 2,13.5)2 παρουσιάζει τον Περικλή, μιλώντας στους Αθηναίους για την επάρκεια των πόρων τους στην αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, να εξηγεί πως για την κατασκευή του αγάλματος χρησιμοποιήθηκε χρυσάφι 40 ταλάντων το οποίο ήταν καθ΄ολοκληρίαν περιαιρετό ώστε να μπορεί να εκποιηθεί σε περίπτωση ανάγκης και να αντικατασταθεί αργότεραΥπολογίζεται πως το συνολικό βάρος του χρυσού που έφερε το άγαλμα ήταν περί τα 1050 κιλά, καθώς το τάλαντο ισοδυναμεί με λιγότερο από 26 kg. 3
Σχετικά με το υλικό της ασπίδας, ο Boardman4 αναφέρει: “Οι μορφές της (ασπίδας) ήταν πιθανώς από μέταλλο, επιχρυσωμένο ίσως άργυρο ή χαλκό, και προσαρμόζονταν σε ένα φόντο, που είχε ίσως επίσης κάποια διακόσμηση”.
Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε την εντύπωση που θα προκαλούσε μια τέτοια κολλοσιαία μορφή. Αρκεί να σκεφτεί κανείς το ύψος του αγάλματος· 12 μέτρα μαζί με το βάθρο. Εκτός αυτού, οι ισχυρές κάθετες του πέπλου και του στηρίγματος (αν υποθέσουμε πως εξαρχής υπήρχε στήριγμα), η λάμψη του χρυσού στο έμμεσο ή ανακλώμενο από τη δεξαμενή φως, οι καθαρές λεπτομέρειες του χυτού και σκαλισμένου μετάλλου και η σάρκα από ελεφαντόδοντο ήταν στοιχεία που συνέβαλαν στον εντυπωσιασμό. Εντύπωση προκαλούσε έπειτα η έντονη αντίθεση ανάμεσα στις αφηγηματικές λεπτομέρειες στα σανδάλια, στην ασπίδα και στο βάθρο, με την πλούσια απλότητα του χρυσού φορέματος.
Ο στόχος του πολυτελούς σκοπού αγάλματος είναι σαφής, όπως τονίζει ο Boardman5“Το μέγεθος και η παρουσία τόσο πολύτιμων υλικών αποτελούσε ξεκάθαρα μια επίδειξη άφθονου πλούτου, που παρείχε με ευγνωμοσύνη η πόλη στη θεά της και υπενθύμιζε συγχρόνως εκείνους τους άλλους πόρους, για πιο εγκόσμιους στόχους, που ήταν αποθηκευμένοι στο δωμάτιο πίσω της”.

Ι σ τ ο ρ ι κ ή Ε π ι σ κ ό π η σ η

Το άγαλμα ήταν ήδη έτοιμο στα εγκαίνια του Παρθενώνα το 438 π.Χ.,εφόσον γνωρίζουμε πως ο χρυσός και το ελεφαντόδοντο που είχε περισσέψει, πουλιόταν πριν και μετά τη χρονολογία αυτή.6
Ιστορική Επισκόπηση
Στα χρόνια της ανάπτυξης της αττικής ηγεμονίας στον ελλαδικό χώρο, την διοίκηση της Αθήνας αναλαμβάνει ο Περικλής, ένας άνδρας που “ό,τι αναλάμβανε το μετέτρεπε στη σκέψη και στην πράξη σε μνημειακό”7Μετά τη σύναψη της ειρήνης με τους Πέρσες το 448, και κατά τη διάρκεια μιας ιδιαίτερα ευνοϊκής εποχής για την Αθήνα, αποφασίζεται η ανακατασκευή της Ακροπόλεως. Όπως αναφέρει στη συνέχεια ο Gruben8“μια αλλαγή της συνείδησης έδωσε στην ελληνική μυθολογία και στη σχέση με τους θεούς μια καινούργια, βαθύτερη έννοια' η τέχνη είχε ωριμάσει και κυριαρχούσε ελεύθερα σε όλα τα μέσα”. Έτσι, και με την “αρωγή” του Συμμαχικού ταμείου, πραγματοποιούνται στην Ακρόπολη μνημειώδη έργα (Παρθενών, Προπύλαια, Ερέχθειο).
Αξίζει να τονιστεί στο σημείο αυτό πως ο σηκός του Παρθενώνος προοριζόταν για το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Λέγεται πως ο Φειδίας ζήτησε από τον Ικτίνο ένα σηκό συγκεκριμένων διαστάσεων για το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, κάτι που όμως δεν υλοποιήθηκε πλήρως 9.
Βλέπουμε λοιπόν πως στην Αθήνα την περίοδο εκείνη επικρατούσε η τάση προβολής της ανωτερότητας της πόλης. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το άγαλμα της Αθηνάς το οποίο πρόβαλε με εκπληκτική λαμπρότητα της πολιτικές αξιώσεις της πόλης.

Θέση στο ναό

Σχετικά με την θέση του στο ναό, ο Boardman10 αναφέρει τα εξής: “Έστεκε στο σηκό του Παρθενώνα, στραμμένο προς την ανατολική θύρα και πλαισιωμένο στα πλάγια και πίσω, από δίτονη δωρική κιονοστοιχία (εικ.2, 3). Μπροστά του υπήρχε μια ρηχή δεξαμενή με νερό, που κάλυπτε όλη την έκταση πριν από την πόρτα. Το νερό δημιουργούσε κατάλληλη υγράσια για το ελεφαντόδοντο και αντανακλούσε ίσως φως από την είσοδο. Έχουν βρεθεί, επίσης, ενδείξεις για την ύπαρξη παραθύρων δεξιά και αριστερά από την πόρτα και το φως από αυτά θα έφτανε, περνώντας μέσα από την κιονοστοιχία, κατευθείαν στο άγαλμα.¨

Ο Γλύπτης Φειδίας

Σε σχέση με τον γλύπτη Φειδία, η φήμη του ήταν εξαπλώμενη σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, καθώς σε αυτόν αποδίδεται εκτός από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός στην αρχαία Ολυμπία το οποίο ανήκει στα επτά θαύματα του κόσμου. Εκτός αυτού, ο Φειδίας συνδέεται πολλαπλά με τη σύλληψηκαι την καλλιτεχνική διεύθυνση ολόκληρου του προγράμματος του Παρθενώνα11. Η θέση που κατείχε στην αρχαία ελληνική τέχνη αναγνωριζόταν από όλο τον τότε κόσμο.

Η σημασία του αγάλματος για την πόλη

Ο Boardman12 αναφέρει πως “το μήνυμα ενός ελληνικού έργου τέχνης είναι συχνά ένα κράμα θρησκείας, μυθολογικής αφήγησης, πολιτικής και προπαγάνδας και η καλλιτεχνική ποιότητα προσδιορίζεται από την επιτυχή ανταπόκριση σε αυτές τις λειτουργίες και όχι από οποιαδήποτε επίδειξη της τέχνης για την τέχνη. Αν εγκαταλείψουμε κάθε προσπάθεια να κρίνουμε την κλασσική τέχνη με τους όρους των δημιουργών κι των υποστηρικτών της, μπορούμε να απορρίψουμε την Παρθένο θεωρώντας την σαν μια φανταχτερή και πολυδάπανη επίδειξη ενός αλλαζονικού Συμβουλίου της Πόλης.”
Συνοψίζοντας, από μια άλλη οπτική γωνία, μπορούμε να δούμε το άγαλμα ως μια αλλαζονική επίδειξη πλούτου και ισχύος από την μεριά της ακμάζουσας τότε Αθήνας.

Υποσημειώσεις

1Ridgway, σελ. 161
2“ἀπέφαινε δ’ ἔχον τὸ ἄγαλμα τεσσαράκοντα τάλαντα σταθμὸν χρυσίου ἀπέφθου, καὶ περιαιρετὸν εἶναι ἅπαν. Χρησαμένους τε ἐπὶ σωτηρίᾳ ἔφη χρῆναι μὴ ἐλάσσω ἀντικαταστῆσαι πάλιν” ΘουκυδίδηςΙστορίαι, 2.13, 15
Μετάφραση: Το άγαλμα, όπως ισχυριζόταν, είχε καθαρό χρυσό βάρους σαράντα ταλάντων, ο οποίος ολόκληρος ήταν μετακινητός. Εάν μεταχειρισθούν τους θησαυρούς αυτούς χάριν της σωτηρίας τους, ώφειλαν, είπε, να τους αντικαταστήσουν πάλι εξ ολοκλήρου.
3 Παπαχατζής, σελ. 344.
4Boardman, σελ. 132.
5Boardman, σελ. 132.
6Boardman, σελ. 130.
7Gruben, σελ. 182.
8Gruben, σελ. 182.
9Gruben, σελ. 185-186.
10Boardman, σελ. 130.
11Hölscher, σελ. 264

12Boardman, σελ. 132


Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

  1. Boardman, John Ελληνική Πλαστική, Κλασσική Περίοδος, Εκδόσεις Καρδαμίτσα
  2. ΓιαλούρηςΝικόλαος, Ελληνική Τέχνη- Αρχαία ΓλυπτάΕκδοτική Αθηνών
  3. Gruben,Gottfried, Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, 2000, Εκδόσεις Καρδαμίτσα
  4. Hölscher, Tonio, Κλασική Αρχαιολογία Βασικές Γνώσεις, 2005, University Studio Press
  5. Ridgway, Brunilde Sismondo, Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton University Press
  6. Παπαχατζής,Νικ. Δ., Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις- ΑττικάΑθήνα 1974, Εκδοτική Αθηνών
  7. PlinyNatural History, volume X, libri XXXVI-XXXVII, London William
    Heinemann LTD Cambridge, Massachusetts Harvard University Press
  8. Στεφανίδου-Τιβερίου,Θεοδοσία, Νεοαττικά- Οι ανάγλυφοι πίνακες από το λιμάνι του Πειραιά, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθμ. 91, Αθήνα 1979
  9. Σφυρόερα, Σοφία Ν., Η Μυθολογία των Ελλήνων, Ελληνικά Γράμματα, 2003

Η αποκατάσταση του αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα  στο Nashville του Tennessee